Fikstürler, üretim sürecindeki parçaları yerleştirmeye, sabitlemeye ve desteklemeye yarayan ara elemanlardır. Fikstürler otomasyona dayalı üretim, kalite kontrol ve montaj hatlarının önemli bir parçasıdır.
İşlem görecek parçanın, karşısındaki kesme ağzına, ölçme aletine veya diğer bir parçaya göre tanımlanmış konumuna yerleştirilmesini sağlarlar. Bu konumun değişken olmaması takip eden işlemin tekrarlanabilirliği açısından önemlidir.
Fikstürler özel bir parçanın belirli bir işlem görmesi için tasarlanırlar, bu nedenle her fikstür kendine özgüdür.
Fikstür tasarımı; yerleşim tasarımı, bağlantı elemanı-alt parçaların tasarımı ve gövde tasarımı aşamalarını içerir.
Fikstür Tasarım Süreci
Fikstür tasarımı, çözülecek problemin veya duyulan ihtiyacın tam olarak tariflenmesiyle başlar.
– Müşteri ihtiyaçlarının belirlenmesi: Operasyon sonucunda müşterinin elde etmeyi hedeflediği çıktının tariflenmesidir. Operasyon süresi, tolerans, işlem sonrası kalite beklentileri gibi bilgiler tasarım girdisi olarak alınmalıdır.
– Proses ihtiyaçlarının belirlenmesi: Karşı parça ve işleme toleranslarının, proses ve operatör bazlı değişkenliklerinin tariflenmesidir. İşleme ve karşılama toleransları belirlenmeli ve fikstür yeterliliği arttırılmalıdır.
– Proses analizi: Ergonomi ve malzeme akış planlamasına uygunluk değerlendirilmelidir. İşlem öncesi ve işlem sonrası malzeme akışına uygunluk sağlanmalıdır.
– Alternatif kavramsal tasarımlar: Operasyon beklentilerinin karşılanabilmesi için benzer sonucu veren farklı malzeme, çalışma prensibi ve kapasitede fikstürler tasarlanabilir. Alternatif çözümler belirlenmeli ve her bir yöntemin, avantaj ve dezavantajları listelenmelidir.
– Optimum tasarımın seçilmesi: Müşteri ve proses ihtiyaçlarını karşılayan alternatif çözümlerden, maliyet – fayda analizi yapılarak müşteri ile birlikte en optimum çözüm seçilerek kavramsal tasarım aşaması tamamlanır.
Tasarım girdilerinin toplanması ve değerlendirilmesi ikinci adımdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bilgilerin güncel ve geçerli olmasıdır. Temel bilgiler: işlenecek parça bilgileri (3 Boyutlu geometrisi ve toleransları), operasyon bilgileri, operasyon değişkenleri, kullanılacak ekipmanın teknik bilgileri (pnömatik, hidrolik, manuel, devir, kuvvet gibi) ve operatörün yapacağı işlerin tanımıdır.
Fikstür Kullanım Alanları
Montaj Verimliliğini Arttırma
Manuel olarak yapılan montaj operasyonları, proses çevrim süresini artırmaktadır. Bu tür işlemlerde, pozisyonlama, ayarlama gibi dolaylı faaliyetler parça üretim zamanını etkilemektedir. Fikstür kullanımını ile ayarlama ve pozisyonlama operasyonlarının süreleri düşürülerek, proses çevrim süresi azaltılabilir.
Hataları Azaltma
Operasyondaki manuel işlemler hata ihtimalini artırmaktadır. Bazı operasyonlarda fikstür kullanımı olmadan, hatasız üretim yapmak imkansızdır. Fikstür kullanımı, operasyonun standart hale gelmesini sağlar ve operasyon hataları düşürebilir.
Çalışma Ergonomisini Arttırma
Yapılan operasyonun operatör ergonomisine uygun olması sağlanmalıdır. Aksi durumda belli bir süre sonra hem operasyon verimliliğini olumsuz etkilemekte hem de işçi sağlığına tehdit oluşturabilmektedir. Ergonomi açısından riskli operasyonların belirlenmesi ve fikstür tasarımında dikkat edilmesiyle bu risk önlenebilir.
Talaşlı İmalat
Talaşlı imalat gören bazı parçalarda, parçayı doğrudan tezgaha bağlamak, beklenen işleme hassasiyeti açısından yeterli olmamaktadır. Parça toleranslarının sağlanması ve çevrim süresinin azaltılması açısından fikstür kullanılabilir.
Kalite Kontrol (Mastarlar)
Parça teknik resimlerinde belirtilen bazı ölçüler, klasik ölçüm cihazları ile verimli ve hassas olarak ölçülemeyebilir. Bu gibi durumlarda üretim limitlerinin verildiği (geçer/geçmez mastarlar) ya da komperatör bağlanarak ölçünün numerik değerinin okunabileceği kalite kontrol fikstürleri kullanılabilir. Kalite kontrol fikstürleri, çalışma mantığının doğru belirlenmesi gereken ve üretiminde yüksek hassasiyet gerektiren özel fikstürlerdir.